-
1 борылу
неперех.1) повёртываться, повора́чиваться/поверну́ться, обора́чиваться/оберну́ться (о человеке, животном)минем якка борылу — поверну́ться ко мне лицо́м; оберну́ться ко мне лицо́м
уңга да, сулга да борылу — повёртываться и напра́во, и нале́во
2) повёртываться/поверну́ться (о деле, разговоре)сүз башкача борылды — разгово́р поверну́лся и́на́че
эшнең болайга борыласын белмәдем — не знал, что де́ло повернётся так
3) поверну́ться, завора́чивать/заверну́ть, повора́чивать/поверну́ть; завороти́ть; сверну́ть (изменять направление при движении, ходьбе)почмакка борылу — сверну́ть за́ угол
җил көньякка борылды — ве́тер поверну́л на юг
вакыт кире борылмый — вре́мя не повора́чивается вспять
4) страд. от бору зави́нчиватьсягайка яхшы борылган — га́йка хорошо́ зави́нчена
•- борылып кайту
- борылып карау
- борылып китү
- борылып чыгу••борылырга да ирек бирмәү — не дава́ть поко́я; торопи́ть; тереби́ть
-
2 борылу-сарылу
неперех.; неодобр.извива́ться, верте́ться, кривля́ясь, коке́тничая -
3 борылу
гл1. страд от бору2. поворачиваться, повернуться, повёртываться; ворочаться3. сворачивать, свернуть (с пути)4. заворачивать, завернуть (по пути) -
4 аркан борылу
-
5 арт белән борылу
-
6 болайга борылу
болайга киткәч, берни булмас инде — е́сли так, уж ничего́ не полу́чится
болайга киткәч, мин үземчә эшлим — е́сли на то пошло́, я сде́лаю по-сво́ему
-
7 крен ясап борылу
поворо́т с кре́ном (с накло́ном на́бок) -
8 арка
I а́ркасущ.; архит.а́рка (железобетонная, декоративная, триумфальная) || а́рочныйII арка́сущ.1) спина́ (у человека, животных) || спинно́й ( позвонок)арка белән сөялү — прислони́ться спино́й
аркага яту — лечь на спи́ну
арка сөяге — спинно́й хребе́т
2) спи́нка (у ребёнка, мелких животных, птиц; у кресла, дивана, спальни)урындык аркасына терәлеп утыру — сиде́ть, привали́вшись на спи́нку сту́ла
3) запле́чье, зако́рки прост. || запле́чныйарка капчыгы — запле́чный мешо́к
4) спи́нка, спина́ (рубашки, шубы, плаща) || спинно́й ( шов)5) в знач. нареч. аркадан в спи́ну, сза́диҗил аркадан исә — ве́тер ду́ет сза́ди (в спи́ну)
6) возвы́шенность, хребе́т•- арка бөкрәйтү
- арка җелеге
- арка көбәсе
- арка мие
- арка сөяге
- арка чыгару
- арка чыгу
- аркага асмалы
- аркага салу••арка белән сизү (тою) — чу́вствовать (ощуща́ть) спино́й (чей-л. взгляд, отрицательное отношение коллектива к себе)
арка биреп — см. арка куеп
арка бирү — см. аркан әйләнү
арка бөгеп — не разгиба́я спины́ ( выполнять очень тяжёлую работу)
арка бөкресе чыгу — см. бөкре чыгу
арка кашырга (кашырлык) да вакыт юк — поверну́ться (да́же) не́когда
арка кимерүче — захребе́тник прост.
арка кочтыру — брать (взять, посади́ть) на зако́рки
арка кую — см. аркан әйләнү
арка сөяге йомшак булу — бесхребе́тность разг.
арка таянычы (терәге) — опо́ра; опло́т высок.
арка терәп — см. аяк терәп
арка тире агызу — труди́ться в по́те лица́; умыва́ться по́том
арка тиресен тунау (каезлау) — усил.; см. арка тунау
арка чиләндерү (чиләтү) — усил.; см. арка бөгү 2)
аркага ату — книжн.; прям.; перен. стреля́ть (вы́стрел) в спи́ну
аркага менеп атлану — см. аркага атлану 1)
аркадан кагу — (букв. потрепа́ть по спине́) гла́дить (погла́дить) по спи́нке (голо́вке, голове́)
- арка бөгүаркаңда тату — испы́тывать (испыта́ть, пережива́ть/пережи́ть, узнава́ть/узна́ть, чу́вствовать, почу́вствовать) на свое́й со́бственной спине́ (на своём горбу́) (голод, бедность, лишения, унижения)
- арка каезлау
- арка кашу
- арка кимерү
- арка куеп
- арка күрсәтү
- арка кыздыру
- арка кымырҗу
- арка кычыту
- арка сөяксез
- арка тире агызып
- арка тунау
- арка чымырдау
- арка чемердәү
- аркага атлану
- аркага кайнар су койган кебек булу
- аркадан кайнар су койган кебек булу
- аркага кайнар су сипкән кебек булу
- аркага пычак кадау
- аркага хәнҗәр кадау
- аркага салкын су койган кебек булу
- аркага суык су койган кебек булу
- аркага салкын су сипкән кебек булу
- аркага суык су сипкән кебек булу
- аркадан салкын йөгерү
- арка буйлап салкын йөгерү
- аркадан суык йөгерү
- арка буйлап суык йөгерү
- аркадан таракан йөгерү
- аркадан таракан йөгереп үтү
- аркага таракан йөгерү
- аркага таракан йөгереп үтү
- арканы кояш кыздырганчы
- арканы кояш кыздыра башлаганчы -
9 аркан
I 1. сущ.1) кана́т, трос (толстый, пеньковый, стальной, паромный, причальный); бечева́ (мн. нет) || кана́тный, тро́совый, бечево́йаркан ишү — вить бечеву́
баржаны аркан белән тарттыру — отбукси́ровать ба́ржу на тро́се (кана́те)
2) арка́н спец. ( у табунных пастухов) || арка́нный ( шест)корыклы аркан — арка́н на шесте́
3) в косв. ф. при́вязьарканга бәйләү — привяза́ть, привязно́е содержа́ние (лошадь, корову, телёнка, козу)
арканда асрау — держа́ть (содержа́ть) на при́вязи (бычка, жеребёнка); привязно́е содержа́ние
арканнан алу — снима́ть/снять с при́вязи ( телёнка); отнима́ть/отня́ть от при́вязи (корову, которую пускают в стадо)
2. прил.ат яхшысы арканда, ир яхшысы тарханда — (посл.) до́брый конь - на при́вязи, лу́чший мужчи́на - в тарха́нах (на свобо́де, живёт свобо́дным)
кана́тный; верёвочный- аркан бауаркан баскыч — кана́тная (верёвочная) ле́стница
- аркан белән тоту
- аркан тарту
- аркан тартышу••- аркан ишүаркан белән тарттырып (сөйрәп, өстерәп, тарттырсаң, тартып) та — см. аркан белән дә
- аркан озынлыгы II нареч.1) спино́й, за́дом (к кому, чему) (стоять, лежать, повернуться)кояшка аркан утыру — сиде́ть спино́й (за́дом) к со́лнцу
аркан егылу — па́дать спино́й (на́ спину)
2) на спине́ ( плыть)3) за́дом (к чему находи́ться, стоя́ть, быть располо́женным: о строениях и т.п.)урамга аркан тора торган йорт — дом, стоя́щий за́дом к у́лице
•- аркан борылу
- аркан җил -
10 аркан әйләнү
= аркан борылу1) подставля́ть/подста́вить спи́ну ( солнечным лучам), повора́чиваться/поверну́ться, повороти́ться, стать спино́й ( к свету), повора́чивать/поверну́ть спи́ну (к кому, чему)2) перен. повора́чиваться/поверну́ться, повороти́ться спино́й (к кому, чему), повора́чивать/поверну́ть спи́ну (к кому, чему); отвора́чиваться/отверну́ться (от кого, чего) -
11 арт
1. сущ.обычно в притяж.ф.1)арттан этү — толка́ть (подтолкну́ть) сза́ди
артыңа мендәр куй — положи́ за́ спину поду́шку
нигә артыңа яшерәсең уенчыгыңны? — почему́ пря́чешь игру́шку за́ спину?
б) за́дняя (обра́тная, ты́льная, оборо́тная) сторона́ (мебели, здания, сооружения, памятника)шкафның алдын буяган, арты буяусыз — шкаф спе́реди покра́шен, а сза́ди (с обра́тной стороны́) - нет
дәфтәр артындагы тапкырлау таблицалары — табли́ца умноже́ния на обра́тной (оборо́тной) стороне́ тетра́ди
машинаның артына беркетелгән номерлар — номера́, прикреплённые сза́ди маши́ны
в) зад, за́дняя часть (телеги, трактора, вагона, автомобиля, поезда); задо́карбаның артына ябышып — ухвати́вшись за задо́к (зад) теле́ги
2) спи́нка ( стула)пинҗәкне урындык артына элү — пове́сить пиджа́к на спи́нку сту́ла
кресло артына таяну — облокоти́ться о спи́нку кре́сла
3) за́дник, задо́к разг. ( у сапог)арты тапталып беткән тапочка — та́почка со сто́птанным за́дником
4) назаты́льник ( шапки)5) разг. корма́ (у парохода, корабля)6) разг. коне́ц, после́дствие; имеет тж. индив. переводыарты ничек булыр соң бу эшнең? — а како́в же бу́дет коне́ц (после́дствие) э́той зате́и?
арты хәерле (яхшы) булсын — чтоб ко́нчилось (заверши́лось) благополу́чно (хорошо́); пусть ко́нчится добро́м
7)а) в составн.; геогр. названиях за-елга арты — заре́чье
Казан арты — Заказа́нье
Кавказ арты республикалары — закавка́зские респу́блики
бәйрәм арты көннәре — послепра́здничные дни
сугыш арты еллары — послевое́нные го́ды
8) в знач. послелога артыутырыш арты утырыш — заседа́ние за заседа́нием
көн арты көн үтә — прохо́дит день за днём
рәхмәт арты рәхмәт алу — получа́ть благода́рность за благода́рностью
б) разг. за (кем, чем, после кого, чего) (стоять в списке, занимать очередь)синең арты булырмын — я за тобо́й (по́сле тебя́) бу́ду
9) в знач. нареч. артында перен. за спино́й, за глаза́, загла́зноартымда сөйләгән сүзгә игътибар итмәскә тырышам мин — на то, что говоря́т за мое́й спино́й, стара́юсь не обраща́ть внима́ния
артында патшаны да сүгәләр — (посл.) за спино́й (за глаза́) и царя́ руга́ют
10) в знач. послелога артына за (что-л., кого-л.) (спрятаться, положить что-л.); за (кем-л., чем-л.); по, за (что-л.) прост.вокзал артына чыгу — вы́йти за вокза́л
велосипедны койма артына сөяү — прислони́ть велосипе́д за забо́ром
куаклар артына яшеренү — спря́таться за кусты́
11) в знач. послелога артындаклуб артында - бакча — за клу́бом - сад
бу күренеш артында нәрсә ята? — что кро́ется за э́тим явле́нием?
аның артында озын чират — за ним дли́нная о́чередь
артымда кыштырдау ишетелеп китте — за спино́й у меня́ послы́шался шо́рох; позади́ (меня́) послы́шался шо́рох
депутат артында халык тора — за депута́том стои́т наро́д; за спино́й депута́та стои́т наро́д
12) в знач. послелога арттан, артыннансезнең арттан барабыз — идём за ва́ми; идём сле́дом (за ва́ми)
йөгер артларыннан — беги́ вслед; беги́ за ни́ми вдого́нку
үлгән артыннан үлеп булмый — (посл.) вслед за поко́йным не умира́ют (т. е. не следует отчаиваться)
безнең арттан алырсыз — полу́чите по́сле нас (за на́ми)
синең чират минем арттан (артымнан) булыр — твоя́ о́чередь бу́дет за мной (по́сле меня́; позади́ меня́)
в) вслед, в спи́ну, вдого́нкуберәүнең артыннан кычкырып калу — кри́кнуть кому́-то вдого́нку
г) из-за спины́ (кого, чьей) (выглядывать, смотреть, появляться)ашаган артыннан ук — сра́зу по́сле еды́
чәчү артыннан бүтән эшләр башлана — вслед за се́вом начина́ются други́е рабо́ты
е) за (кем, чем); позади́ (сза́ди) (кого, чего), позади́ (себя́), за собо́й (по, за чем) прост.машина артыннан төтен боҗралары калдырып чаба — маши́на мчи́тся, оставля́я позади́ (себя́) ко́льца ды́ма
бия артыннан колыны бара — за кобы́лой идёт её жеребёнок; позади́ (сза́ди) кобы́лы идёт её жеребёнок
юл бара биек таулар артыннан — доро́га идёт за высо́кими гора́ми
ж) за (чем, кем)дан артыннан куу — гна́ться за сла́вой
олау артыннан олау үтеп тора — прохо́дит подво́да за подво́дой
балык артыннан балыкны алып кына тора — так и выта́скивает ры́бу за ры́бой
з) из-за (кого, чего)урман артыннан трактор дөбердәве ишетелде — из-за ле́са донёсся гро́хот тра́ктора
•- артына борылып карау
- артка әйләнеп карау
- артына әйләнеп карау
- артка карап
- артка карап кына
- артка карый-карый
- артка карый-карый гына
- артка карау
- артына карау
- артка тибү
- артка утыру
- арт белән утыру
- артта эшләнгән
- артта әйтелгән
- артта ясалган
- артта тартылган
- артта булган
- арттан барып
- арттан җитеп булмау
- артыннан җитеп булмау
- арттан җитә алмау
- артыннан җитә алмау
- арттан җитү
- арттан ияреп
- арттан иярү
- арттан иярүче
- арттан йөрү
- арттан йөрүче
- арттан карап калу
- арттан килеп
- артын сикертү••арт белән тыңлау — прост. слу́шать за́дом
арт кыздыру — прост. (букв. греть зад) загора́ть (на со́лнце)
арт кысу — прост. прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
арт тазарту (чистарту) — см. арт сөртү 1)
арт тайдыру — прост. уви́ливать/увильну́ть (от выполнения поручения, от участия в общем мероприятии)
арт төртергә (дә) вакыт юк — прост. присе́сть (да́же) не́когда
арт чиста (таза, коры) булу — прост. быть чи́стым (чи́стеньким)
арт юеш (чыланган) булу — прост. быть не без греха́; ры́льце в пуху́ ( у кого)
артка әйләнеп (борылып) карарга (да) өлгермәү — не успе́ть огляну́ться
артка да элмәү; колакка да элмәү — прост. и у́хом не ведёт (поведёт); и в ус не ду́ет
артка кул җитмәү — ру́ки не дохо́дят, что́бы сде́лать за собо́й (по́сле себя́) ( что)
артка кыл (да) сыймый (сыярлык түгел) — прост. не́когда (да́же, и) поверну́ться
артка су керү — см. аска су керү
артка тибеп — прост. взаше́й, в ше́ю, в три ше́и, с тре́ском прост. (выставить дебошира, прогнать лентяя с работы)
артка ут кабу — усил.; см. аска су керү
артка ут капкан кебек — прост. как угоре́лый (суетиться, бежать, спешить)
артка ут ягу — прост. жа́рить, пожа́рить, зажа́ривать, поджа́ривать прост.; сде́лать так, что́бы земля́ горе́ла под нога́ми ( у кого)
арттан караганда беренче — пе́рвый сза́ди, после́дний
арттан төтен чыгу — прост. (аж) дым идёт
арттан төшү — см. артка төшү 1)-4)
арттан чыгару — прост. сочиня́ть/сочини́ть; выду́мывать/вы́думать
арттан чыгу — см. артка төшү 3)
- арт белән борылуартыннан төшү — гна́ться ( за кем), пресле́довать
- арт белән киртә җимерү
- арт бирү
- арт борыр урын юк
- арт борыр урын да юк
- арт сөртү
- артка төшү
- артка үтү
- артына төшү
- артыннан йөрү 2. прил.1) за́дний (шина, колесо автомобиля)арт тәгәрмәч — за́днее колесо́
арт кесә — за́дний карма́шек (карма́н)
автобусның арт ишеге — за́дние две́ри авто́буса
2) за́дний (огород, сад, плетень)арт капка — за́дние воро́та
3) разг. за́дний, обра́тный, ты́льный, оборо́тныйбинаның арт ягы — за́дняя сторона́ зда́ния
витринаның арт ягы — обра́тная сторона́ витри́ны
•- арт ишек- арт ишектән
- арт сан
- арт саңаклылар
- арт юл куышлыгы
- арт як••арт аяк белән йөрү — ходи́ть (стоя́ть) на за́дних ла́пках
арт санны онытып — прост. неприли́чно забы́вшись ( спать)
арт ягы йомшак (сыек) — ненадёжный, сла́бый
арт ягы нык (таза) — прост. кре́пкий, спра́вный ( хозяин); чу́вствует себя́ кре́пким (уве́ренным); сиди́т кре́пко; кре́пкий (спра́вный) мужи́к (хозя́ин)
арт якка су керү — см. аска су керү
арт якка тибү — см. артка тибү
арт якка үтү — см. артка үтү
-
12 арт белән әйләнү
-
13 баштүбән
нареч.1) вниз голово́йбаштүбән борылу — переверну́ться вниз голово́й
2) вверх дномбаштүбән тора — стои́т вверх дном
••- баштүбән китү -
14 болай
мест. указ.1) так, таки́м о́бразом; э́так, э́дакболай эшләмиләр — так не де́лают
алаймы, болаймы? — так и́ли э́дак?
алай да, болай да түгел — не так и не э́дак
болай булмаса, тегеләй — так и́ли и́на́че; е́сли не так, то э́дак; и́ли так, и́ли э́дак
болай да, тегеләй дә ярый — и э́дак, и так мо́жно
кичә болай кызу булмады — вчера́ не так жа́рко бы́ло
2) в знач. нареч.а) при просьбе подойти, посмотреть и т. п. сюда́, бли́же (ко мне)болай кара — смотри́ сюда́
болай кил — иди́ сюда́; подойди́ бли́же
б) болайга сюда́, в э́том направле́нии, в (на) э́ту сто́ронуалай барсаң - ерак, болай - якынрак — идти́ туда́ - далеко́, сюда́ - бли́же
миңа болайга барырга — мне сюда́ идти́
3) разг. так, без после́дствийболай калдырмыйм — так не оста́влю
ангина болай үтми ул — анги́на так не прохо́дит
4) в знач. вводн. сл.а) та́к-то, на пе́рвый взгляд, вне́шне, со стороны́үзе болай усал түгел шикелле — та́к-то он не ка́жется злым
болай эшеннән ул канәгать — та́к-то он дово́лен свое́й рабо́той
б) обы́чно, та́к-тоболай без эшкә гел бергә йөрибез — обы́чно мы на рабо́ту всегда́ хо́дим вме́сте
•- болай гына
- болай да
- болаен болай да
- болай ярыйсы
- болайга китү
- болайга борылу -
15 болайга китү
= болайга борылу об измене́нии де́ла (обстоя́тельства) в неожи́данном направле́нии -
16 градус
сущ.; в разн. знач.гра́дус (единица измерения угла, дуги, температуры, а также процентного содержания спирта в винных изделиях)туксан гра́дуска борылу — поверну́ться на девяно́сто гра́дусов
гра́дусы күтәрелү — повыше́ние температу́ры
гра́дус челтәре геогр. — гра́дусная се́тка
••гра́дусы җитмәгән — гра́дуса не хвати́ло (т. е. напился не до упаду)
-
17 йөз белән
лицо́м к...безнең лозунг - авылга йөз белән борылу — наш ло́зунг - поверну́ться лицо́м к дере́вне
-
18 көнчыгыш
1. сущ.восто́ккө́нчыгыштан көнбатышка кадәр — от восто́ка до за́пада
йөз белән кө́нчыгышка борылу — поверну́ться лицо́м на восто́к
илнең кө́нчыгышы — восто́к страны́
кө́нчыгышка сәяхәт — путеше́ствие на Восто́к
Гарәп кө́нчыгышы — Ара́бский Восто́к
2. прил.Якын кө́нчыгыш — Бли́жний Восто́к
восто́чныйкө́нчыгыш чик — восто́чная грани́ца
тауның кө́нчыгыш ягы — восто́чная сторона́ горы́ (скло́на)
кө́нчыгыш илләр — восто́чные стра́ны, Восто́к
Көнчыгыш Азия — Восто́чная Азия
кө́нчыгышны өйрәнүче галим — учёный-востокове́д
кө́нчыгышны өйрәнү фәне — востокове́дение, ориентали́стика
Көнчыгышка сәяхәт — путеше́ствие на Восто́к
-
19 крен
-
20 радиус
сущ.; в разн. знач.ра́диустүгәрәк ра́диусы — мат. ра́диус кру́га
җиңел машиналарның борылу ра́диусы — ра́диус поворо́та легковы́х маши́н
- 1
- 2
См. также в других словарях:
борылу — 1. Хәрәкәт юнәлешен кирегә яки икенче якка үзгәртү 2. Икенче якка әйләнү; гәүдә торышын үзгәртү 3. (Бору). БОРЫЛЫП КАЙТУ – Чыккан урынга кире кайту … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйләнү — Үз күчәре тирәсендә борылу; әйләнә буенча хәрәкәт итү. Берәр нәрсә тирәли йөреп чыгу. күч. Кайда да булса яки кем янында да булса даими йөрү, булу, бөтерелү галимнәр тирәсендә ә. . күч. Нин. б эш белән мәшгуль булу, ыгы зыгы килү 2. Бер яктан… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
боргалану — 1. Әле бер, әле икенче якка борылу, борылгалау; төрле якка хәрәкәт итү 2. Гәүдә белән сыгылмалы хәрәкәтләр ясап як якка борылу 3. рәв. Боргаланып, борыла борыла, бормалы сызык ясап, бормалап 4. Назлану, иркәләнү, кыланчыклану 5. күч. Фикерен… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
фырт — сөйл. Бик купшы, көяз. рәв. Купшыланып, көязләнеп яшьләр фырт кыланырга ярата. ФЫРТ (ИТЕП, КЫНА) БОРЫЛУ – Кырт борылу (үпкәләп, ачуланып) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
болай — а. 1. Шулай, бу рәвешле 2. рәв. Яхшы, яхшырак, артыграк кичәгедән б. дәртләнеп 3. кер. Тыштан караганда, беренче карашка үзе б. әйбәт кебек. Гадәттә без сине б. көн саен тыңлыйбыз 4. Соң сез үзегез кем б. . БОЛАЙ ГЫНА – Гадәттәгечә, бернинди… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
каеру — 1. Беркетелгән, ныгытылган нәрсәне икенче бер әйбер ярдәмендә урыныннан куптару, чыгару. Әйбернең бер башын яки ягын кире якка юнәлтү, бору 2. Аяк, кул, баш һ. б. ны нормаль булмаган торышка китереп бору, имгәтү 3. Зур күләмле итеп актару,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
поляриметр — Яктылыкның поляризация дәрәҗәсен, поляризация яссылыгының борылу почмагын үлчәү приборы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тарту — I. диал. и. Егетнең кәләшенә бирә торган бүләге. II. ТАРТУ – (ТАРТТЫРУ) (ТАРТЫЛУ) – ф. 1. Көч белән үзеңә якынайту; киресе: этәрү. ТАРТЫП – рәв. кискен яки көчәнеш белән 2. Нәр. б. якынга сөйрәп китерү. Берәр якка күчереп кую 3. Сөйрәү, өстерәү 4 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ян бирү — 1) Кемгә яки нәрсәгә яны белән борылу 2) Ачуланып, үпкәләп, кемгә дә булса ян яки арка белән тору (утыру) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге